تجربۀ زیستۀ تک‏ فرزندان از تک‌فرزندی: مطالعۀ دختران بالای 18 سال

آمارها حاکی از کاهش میزان باروری به زیر سطح جایگزینی است. به‏‏موازات این روند کاهنده، شاهد افزایش نسبت خانواده‏های تک‏فرزند هستیم. این تغییر در ساختار خانواده و کاهش تعداد فرزند، تغییر در روابط درونی خانواده و شیوه زندگی تک‏فرزند را به­همراه دارد که ‏به‌منزلۀ پدیده‌ای اجتماعی باید دقیقاً مطالعه شود. مطالعات موجود بیشتر بر تبیین‏های کمّی تغییر رفتار باروری تمرکز کرده و معنای این رفتار‏ها کمتر شناخته‏ شده است. همچنین، معدود مطالعاتی که دربارة تک‏فرزندی انجام شده پیش‌فرض‌های «چرایی» دارد؛ بسیار مهم است که «ماهیت» تک‏فرزندی شناسایی شود. این پژوهش با اتخاذ رویکرد پدیدارشناسی به توصیف تجربۀ زیستۀ تک‏فرزندان ساکن شهر تهران می‏پردازد. داده‏ها از طریق مصاحبۀ عمیق با بیست تک‏فرزند دختر بالای 18 سال با نمونه‏گیری هدفمند جمع‏آوری و با استفاده از تکنیک شش‌مرحله‏ای اسمیت تحلیل شد. از تحلیل داده‏ها دوازده مضمون استخراج شد. این تم‏ها عبارت‌اند از: حکمرانی در خانواده، در حسرت موقعیت دیگری، توقعات افراطی، تنهایی: فقط خودتی و خودت، نیاز به حمایت خانوادگی، در جست‌وجوی جبران، پیوند اعتباری، ضعف در روابط احساسی، نگرانی‏های مخرب، برخورد تربیتی والدین، تعدیل خود و مواجهه با باورهای کلیشه‏ای. یافته‏های این مطالعه توانست تصویری روشن از تجربۀ تک‏فرزندی ارائه دهد. در یک نتیجه‏گیری کلی، تجربۀ زیستۀ کنش‌گران نشان می‏دهد که تک‏فرزندها معمولاً به لحاظ مهارت‌های زندگی و توانمندی‏های فردی، متفاوت‌اند و این تفاوت اغلب خود را به صورت افراط یا تفریط نشان می‏دهد. البته باید توجه داشت که تک‌فرزندها به دلیل فقدان تضاد منافع معمولاً از امکانات و رفاه بیشتری برخوردارند که این خود سبب ظهور برخی مضمون‏های اختصاصی پیش‏گفته می‏شود.